Looprichting piste

Rijden ze op de piste in tegenwijzerzin?

Vorig jaar was het al een thema voor ‘Jongens en Zesdaagsewetenschap’, maar kon niemand een sluitend antwoord geven. Met middelpuntvliedende krachten of de draairichting van de aarde heeft het niets te maken, met de ligging van het hart in het lichaam evenmin. Patrick Sercu kwam nog het dichtst bij de waarheid: «Omdat het altijd zo geweest is.»

Hoogleraar sportgeschiedenis Roland Renson kan Sercu gedeeltelijk gelijk geven: «Bij de Grieken en de Romeinen werd er inderdaad ook tegenwijzerzin gelopen en gereden met de strijdkar. Maar bij het ontstaan van de moderne sport, eind 19de eeuw, wìsten ze dat niet. Het archeologisch bewijs is pas recent geleverd.»

Het antwoord dan maar: paardensport is de moeder van alle disciplines op pistes. Daar werd zowel wijzerzin als tegenwijzerzin gelopen, weet Renson: «Maar waarschijnlijk is bij de standaardisering van de sport, bij de Olympische Spelen van Londen 1908, voor eens en voor altijd afgesproken dat er voortaan tegenwijzerzin gelopen en gereden werd.» (SS)

Waarom bewegen in tegenwijzerzin op de piste?

Sporters en Wetenschap

Atleten die rondjes afleggen, gaan altijd linksom. Is daar een reden voor, of is het gewoon puur toevallig ooit zo begonnen, en had niemand nadien nog zin om te veranderen, nadat het eenmaal een gewoonte was geworden? Of is het misschien toch gewoon omdat atleten nu eenmaal tegen de klok’ lopen, als we ons dit belegen grapje mogen permitteren?

Alle experts aan wie we de vraag voorgelegd hebben, gooiden de armen in de lucht. Bewegingswetenschappers, sportjournalisten, conservatoren bij het Sportmuseum Vlaanderen: niemand die het zeker weet. Het is een vraag van dezelfde categorie als: waarom rijden we in Europa rechts van de weg (maar in Engeland links)?

Het antwoord moet waarschijnlijk zijn: omdat het heel lang geleden zo in de reglementen is bepaald. De volgende vraag is dan natuurlijk: waarom is dat toen zo bepaald? Ook hier is er geen afdoend en eensluidend antwoord voorhanden – wellicht heeft de macht der gewoonte een rol gespeeld. Of de Grieken in Olympia linksom liepen of rechtsom, of gewoon rechtdoor, daarover verschillen historici van mening, maar feit is dat de paardenrennen bij de Romeinen al in tegenwijzerzin werden gelopen. Waarom, dat weet niemand. Wellicht is het een toevallige keuze die in de eropvolgende eeuwen telkens weer overgenomen werd, en gaan daarom hedendaagse atleten, maar ook schaatsers, wielrenners in velodrooms, en honkballers nog steeds linksom door de bocht.

Een andere mogelijkheid is de rechtshandigheid (en meestal ook rechtsbenigheid) van de meeste mensen, waardoor ze al lopend vanzelf een beetje naar links afwijken. Een baan linksom ligt dan meer voor de hand dan rechtsom – voor rechtsbenige lopers zou het voelbaar wringen om naar rechts, met de wijzers van de klok mee te lopen.

De veel geopperde theorie dat een loper op het noordelijk halfrond (waar de atletieksport is ontstaan), in tegenwijzerzin sneller vooruitkomt dan in wijzerzin, omdat de aarde in tegenwijzerzin om haar as draait, is wetenschappelijk gesproken klinkklare onzin. De theorie leunt op het bestaan van de Corioliskracht, die u zich nog wel uit de fysicalessen zult herinneren. Zij komt voort uit de aswenteling van de Aarde, en doet zuidenwinden boven het noordelijk halfrond afwijken naar het oosten (en noordenwinden naar het westen). Maar op een loper of wielrenner is die Corioliskracht verwaarloosbaar klein: ze gaat hopeloos verloren tussen ontelbare andere, grotere krachten die op hem of haar werken, zoals die van zelfs de kleinste luchtbewegingen in het stadion. Wind die ongehinderd urenlang en over honderden kilometers waait, kan er iets van merken, maar geen loper in een stadion. Het is ook een fabeltje dat de Corioliskracht ervoor zorgt dat het badwater altijd in dezelfde richting draaiend wegloopt (dat doet het níet, probeert u het maar uit). Trouwens, áls een loper al iets van die Corioliskracht zou voelen, dan zou ze hem op het noordelijk halfrond naar rechts doen uitwijken in plaats van naar links, en dan zou een looprichting met de wijzers van de klok mee meer voor de hand liggen. (sts)

«Een kater? Nee, schat, ‘t is de CO»

Waarom tegen de wijzers van de klok?

Dat geldt niet alleen voor wielerbanen, maar ook voor atletiekpistes en hippodromen. Er doen véél verhalen de ronde over het hoe en waarom van het tegenwijzerzin-draaien. Zo zou het te maken hebben met de ligging van het hart in het lichaam. Onzin, want het hart ligt wel degelijk in het midden van de borstkas en niet links zoals zoveel mensen denken. De techniek van een fiets, het draaien van de aarde, wetten van de zwaartekracht: vergeet het. Niemand kon een goeie verklaring verzinnen.

Patrick Sercu: «Ik denk dat de eerste die op een piste is gaan rijden of lopen het zo gedaan heeft. En iedereen is hem blijven na-apen.»

Want het gaat andersom net zo goed. Iljo Keisse is specialist-wijzerzinrijden. «Vroeger reed ik dikwijls andersom. Als ik alleen op de Blaarmeersen reed en ik het even beu was, keerde ik om. De eerste keer doet het raar, dan voelt het net hetzelfde.»

Tegen de klok

Meneer, wij geraken er niet uit: waarom rijden de coureurs op de piste tegenwijzerzin? Een vraag van een heftige fan van velodroomkoersen die maandag bij het begin van de zesdaagse in Amsterdam in een oeverloze discussie verwikkeld was geraakt en de Duizendpoot-redactie belde.

Waarom rijden de pistiers niet in wijzerzin?

HASSELT – In verband met atletiek werd die kwestie – ook aan Duizendpoot – al herhaaldelijk voorgelegd, met meestal evenveel verschillende en onzekere antwoorden als vragen. Patrick Sercu, koersdirecteur van de zesdaagse van Gent en nu volop in de weer in Amsterdam, denkt in een eerste “opwelling” dat het met de ligging van het hart te maken kan hebben. “Misschien is het bovendien ook makkelijker om van links naar rechts te fietsen dan omgekeerd”, denkt hij op diezelfde twijfelachtige toon hardop verder. Om maar te zeggen, “dat ik het niet weet”, bekent de piste-kampioen die resoluut doorverwijst naar journalist Roger De Maertelaere die over de zesdaagsen intussen al twee boeken heeft geschreven.

Kracht

“De bloeddruk, het hart, de longen, ach man: 101 verklaringen heb ik al gehoord maar neem het van mij aan: dat is bullshit allemaal”, knort de piste-specialist die de zaak jaren geleden al heeft bestudeerd en tot een conclusie is gekomen. “Er is maar één verklaring voor.”

En die luidt?

“Dat de wielrenners mekaar op de piste alleen maar op een veilige manier kunnen aflossen als ze tegenwijzerzin rijden.”

“Een voorbeeld. Stel: renner A moet zijn ploegmaat – renner B – tijdens een ploegenkoers gaan aflossen. Bij reglement moet dat tegenwoordig met de hand gebeuren.”

Om op volle snelheid te kunnen geraken, moet renner A van boven de piste naar beneden komen en zo de fakkel overnemen.

Roger De Maertelaere: “Daarbij zijn twee dingen belangrijk: dat de renner die overneemt en dus onmiddellijk fullspeed verder moet, dat zo veilig mogelijk kan doen. Omdat veruit de meeste mensen rechtshandig zijn, is het dus best dat hij de rechterhand aan het stuur kan houden en de linker hand vrij kan maken voor de aflossing.”

Iemand die volgens de wijzerzin over de piste rijdt en naar beneden duikt, zou links moeten sturen en rechtshandig aflossen.

Push

Reden nummer twee heeft ook met de rechterhand te maken, maar in dit geval bij de degene die afgelost wórdt en zijn ploegmaat een zo sterk mogelijke push voorwaarts moet kunnen geven.

De zesdagen-kenner: “Als er in tegenwijzerzin wordt gereden, kan de renner die wordt afgelost met de rechterhand zijn ploegmaat aantrekken en verder duwen. Rechts kan hij daarbij een grotere kracht uitoefenen dan links.” Bij een koers in wijzerzin zou hij met linker- (en dus zwakste) hand die beweging moeten maken.

Verbod

Nu we het toch over pisterenners hebben. Wist u dat de eerste velodroom in Frankrijk werd gebouwd en dat dit intussen al meer dan honderd jaar geleden is?

Vooraleer een lezer in de pen kruipt om te vragen hoe ze het toen in hun hoofd haalden om op een piste te gaan rijden, willen we u bij deze het antwoord al meegeven. “Omdat koersrijden op de fiets op de openbare weg verboden was, moest het binnen gebeuren. In het begin trokken ze dan assepistes of rolschaatsbanen op maar dat was gevaarlijk voor valpartijen en toen zijn snel de eerste velodromen ontstaan”, aldus nog de schrijver.

België kreeg zijn eerste velodroom in 1907, in het West-Vlaamse Menen. “En die heeft een heel grote rol gespeeld in het gebruik van de fiets als sporttuig maar ook van de de fiets in het algemeen”, zegt De Maertelaere nog. “Na Menen zijn overal in Vlaanderen velodrooms gebouwd, er is een tijd geweest dat er honderd waren.” Altijd en overal werd in tegenwijzerzin gefietst. Van enig protest van linkshandige coureurs heeft de doorgewinterde pistekenner geen weet.

Atleten lopen tegen klok

ANTWERPEN – “Hoe komt het dat atleten op een piste in tegenwijzerzin lopen? Wat is de reden van deze traditie?” Allicht kwelt deze vraag een massa van onze lezers, want met de regelmaat van de klok krijgen we ze binnen. De hoeveelheid antwoorden verschilt nauwelijks van dat grote aantal.

Pistes volgen traditie en sturen iedereen weg in ‘tegenwijzerzin’

Onze verontschuldigingen, maar we konden het opborrelende grapje niet bedwingen en reageerden meteen met: “Ha, omdat atleten tegen de klok lopen!” Zo simpel is het uiteraard niet.

Verontwaardiging kreeg anderzijds een ruim eersteklassezitje toen we ontdekten dat deze gewoonte atletiekhistorici nauwelijks intrigeerde. Een telefoontje naar het hoofdkwartier van de IAAF (International Amateur Athletic Federation) in Monaco bracht net zomin zoden aan de dijk. “In 1896 (jaar dat men de Olympische Spelen opgroef en een modern kleedje aanmat, red.) besliste men, zonder specifieke reden, dat er tegen de wijzers van de klok in gelopen zou worden”, luidde het vaag.

Hypothetisch

Ook De Frut heeft de wijsheid niet (altijd) in pacht. Vandaar dat hier enkele mogelijke verklaringen volgen. Hypothesealarm dus en hopelijk neemt de lezer ons dat niet kwalijk. Wellicht rent men in tegenwijzerzin omdat we zelf steeds van links naar rechts denken. We lezen van links naar rechts (goed, in de Arabische wereld denkt men net andersom, maar zij schommelden dan ook niet de wieg van de atletiek) en we trekken ook een lijn in die richting.

Al menen sommigen dat de draaiing van de aarde schuldige met dienst is. De loopsporten vonden hun oorsprong op het noordelijk halfrond en dus zou men de richting van de in tegenwijzerzin roterende wereldbol willen hebben respecteren.

Man en paard

Volgens anderen vindt de traditie haar oorsprong in het rechtshandig (-benig) zijn van de meeste mensen en paarden. Het sterke been overbrugt dus best de grootste afstand. Dit leidt tevens tot de vaststelling dat zowel de cavalerie als de infanterie tijdens de insluitingsstrategie steeds de voorkeur gaven aan manoeuvres tegen de wijzers van de klok in.

De hippodromen van de Grieken zouden ongeveer 2.700 jaren geleden op races tegen de wijzers gebaseerd zijn. Dat staat althans te lezen in de niet in het Nederlands vertaalde pocket Olympia, Altis & Museum van Nikolaos Yalouris.

Later adapteerden de Romeinen dit gebruik. Als de historische waarde van Ben Hur (niet de figuur, wel de gebruiken in de film) klopt, werden de paardenrennen in Circus Maximus van links naar rechts gehouden. De keizers overschouwden de sporttempel van op de Palatijnse heuvel, dus móést de aankomstlijn wel aan de oostzijde liggen.

Wij maken ons ten slotte snel uit de voeten en zijn de piste in (wij rennen rechtdoor): aan u de keuze voor de meest plausibele uitleg.

Flow Counterclockwise for a Good Reason

By Jon Miller – September 23, 2004 09:51 PM

I came across an interesting article while riding the bullet train in August during our last Japan Kaikaku Experience (Lean study trip). On page 69 of the September 2004 of Wedge magazine (Vol. 16 No. 9) there was an article by science writer Hideaki Fukami on the origins of the counterclockwise direction of athletic fields (baseball fields, track fields) and how they came to be so. There I found the reason why my kaizen sensei insisted on designing work cells and work flow counterclockwise.

According to Fukami there is a scientific reason for the standard counterclockwise flow of race tracks. He explains that in the 1896 Athens Olympics, the tracks were actually clockwise. However, due to complaint from the atheletes that it felt unnatural, it was changed to “left hand inside” or counterclockwise in 1913. Was this just a feeling, or did it actually affect the athletes’ performance?

Fukami conducted an experiment by having 4 university track atheletes run the 400 meter both clockwise and counterclockwise. The results of the average times were 58.62 for clockwise and 56.52 seconds for counterclockwise. More than 2 seconds difference!

Fukami further explores various examples of “left hand inside” phenomena in the article. One interesting examples of the findings of his research is that 80% of fleeing criminals fled to the left, according to the Hyogo Prefecture Police. Arrests rose by 60% when the number of police officers pursuing the fleeing criminal from the left were increased.

One of the strongest reasons given for the innate “left hand inside” preference for human motion comes from brain science. According to a Professor Matsumoto, since the right brain processes spatial recognition human perception of space is stronger through the left side of vision (the hemispheres of the brain control opposite sides of the body). When you are running “left hand inside” or counterclockwise, you have better visibility of space on the left side and you are able to run more comfortably, confidently, and quickly.

Interestingly enough, Matsumoto points out that amusement rides that are designed to terrify tend to be clockwise, putting human visual spatial perception at a disadvantage and increasing your fear and discomfort. The merry-go-round, which is not designed to make you afraid is… you guessed it, counterclockwise.

So, Lean Champion, the next time you’re challenged about the direction of the flow of the cell, and location of chucks on lathes, right-handedness, and “sensei said so” doesn’t cut it, you can explain it using brain science.